Bitcoin Lightning Network Nedir?

Yunus Emre Özbucak

Şubat 22, 2024 13:50 GMT+3 | 11 min read

Yasal Uyarı: Kripto paralar yüksek riskli varlıklar sınıfındadır. Bu yazı bilgilendirme amaçlıdır ve kesinlikle yatırım tavsiyesi değildir. Varlıklarınızı kaybedebilirsiniz.

Bitcoin Yıldırım Ağı

Bitcoin Lightning Network, hızlı ve neredeyse ücretsiz Bitcoin işlemleri yapmanıza olanak tanıyan Bitcoin ağının katman iki çözümüdür.

2018 yılında başlatılan Lightning Network, Bitcoin’in ölçeklenebilirlik sorunlarını çözmeyi amaçlar.

Visa gibi geleneksel ödeme ağlarından daha yüksek miktarda bulunan 1 milyon işlemi saniyeler içerisinde onaylanmasına imkan tanır.

Sizin için hazırladığımız rehberde, yenilikçi Katman 2 ağının nasıl işlediğini, Lightning Network kapasitesinin ve Satoshi’nin elektronik para birimleri arası doğrudan ödeme sistemi vizyonunu geliştirmede nasıl yardımcı olabileceğini inceleyeceğiz.

Hazırsanız Lightning Network’ün büyülü dünyasına beraber göz atalım.

Bitcoin Lightning Network Ne İşe Yarar?

Bitcoin 2009 yılında ilk piyasaya sürüldüğünde, bu yeni ağın para birimleri algılarımızı değiştirdiği yeni bir döneme giriş yaptık. Ancak ilk dönem eleştirileri arasında, Bitcoin’in ölçeklenebilirlik zorlukları yer alıyordu.

Bitcoin, işlem maliyeti açısından en yüksek olduğu durumlar arasında genellikle az sayıda insanın işlem yapması gerektiği ve Bitcoin’in USD cinsinden fiyatının düşük olduğu zamanlar yer alıyordu. Bir diğer sorun ise ortalama on dakika süren blok süresiydi.

Bitcoin’in öncü isimlerinden Hal Finney, 2010 yılında ikincil seviye ödeme sistemlerine olan gerekliliğe vurgu yapmıştı. Sonuç olarak, Bitcoin’in ölçeklenebilirlik sorunlarını önceden dile getirenlerin haklı olduğu kanıtlandı.

Bitcoin ağında hâlâ yavaş ve saniyede yedi işlem yapma kapasitesi bulunuyor. Bunun yanı sıra işlem ücretleri, genellikle işlem miktarını aştığı düşük miktarda işlemler için uygun değildir.

Lightning Network, ölçeklenebilirlik ve maliyet sorunlarını çözmeyi amaçlıyor. Ayrıca Bitcoin işlemlerine gizlilik gibi yeni bir özellik getiriyor. Bu konuyla ilgili daha fazla bilgiyi ilerleyen süreçlerde sizlerle paylaşacağız.

2015 yılı Şubat ayında, SF Bitcoin Devs ekibinden Joseph Poon ve Thaddeus Dryja tarafından kaleme alınan bir makalede, ölçeklenebilirlik sorunlarını detaylı bir şekilde ele alırken Lightning Network adı verilen yeni bir çözüm önerisinde bulundular.

Bu önerilen yeni ağ, Layer 2 (Katman 2) ağı olarak çalışacaktı. Yani Bitcoin ağının üstünde bir ağ olarak çalışacak ancak farklı bir blok zinciri olmayacaktı.

2016 yılına gelindiğinde aynı yazarlar tarafından DRAFT Sürüm 0.5.9.2 White Paper’ı yayınlandı ve Lightining Network 2018 yılının Şubat ayında ana ağda resmi olarak başlatıldı.

Günümüzde yayınlanan River’ın bir araştırma raporunda, Lightning Network’ün aylık yaklaşık 66 milyon işlem içerdiğini hatta bu sayının daha da yüksek olabileceği tahmin edilmektedir.

Ağdaki işlemler, eşler arası ödemelerinden, ufak bir kahve siparişi gibi günlük alışverişlerden tutun yüksek tutarlı değerli işlemleri de bünyesinde bulundurmaktadır.

Lightning Network, Bitcoin’i günlük kullanımlar için etkili bir ödeme yöntemi hâline getirirken, ödemeleri de hızlı ve maliyetleri yok denecek kadar ucuz seviyeye getirdi.

Network üzerinden Bitcoin göndermenin maliyeti, Visa ve MasterCard gibi geleneksel ödeme sistemlerine göre yüzde 1000 oranla daha düşük seviyede bulunur.

Lightning Network Nasıl Çalışır?

Diğer blok zincirlerine kıyasla Katman 2 ağları, genellikle ek blok zincirleri şeklinde çalışırlar. Örnek verecek olursak, Arbitrum ağı Ethereum blok zincirine (Katman 1) işlemleri güvenli depolama yapması için ileten ayrı bir Katman 2 blok zinciridir.

Lightning Network, çok imzalı (multisig) cüzdanlar, ödeme kanalları ve Karma (Hashed Time-Locked Contract) diye adlandırılan bir sisteme dayanır.

Lightning Network, ek bir blok zinciri kullanmaz ancak aynı ağ üzerinde yönlendirme sağlayan Lightning Network uyumlu yazılımları çalıştıran bilgisayar düğümlerini (node) kullanır.

Bu düğümler, Lightning yazılımının farklı uygulamalarını çalıştırırken, her biri ağı yöneten Basis of Lighting Technology (BOLT) özelliklerine uyumlu hale getiren çeşitli uygulamaları da çalıştırır.

Çoklu İmzalı (Multi-Signature) Cüzdanlar

Lightning Network, işlemlerin temelinde çoklu İmzalı (multi-sig) cüzdanları kullanır. Cüzdan içerisindeki fonlar, iki taraf için bir tür teminat işlevi görür.

İşlem yapmak isteyen taraflar, harcama yapmak için iki veya daha fazla kişinin imzasını gerektiren çoklu imzalı (multi-sig) olan bir cüzdana Bitcoin gönderirler.

Bu imzalar, ortak çok imzalı cüzdanı finanse eden tarafların cüzdanlarından gelir. Çok imzalı cüzdanlar, her iki tarafın da teminat olarak yatırdığı fonların bir tarafın almasını engellerken aynı zamanda güven sorununu ortadan kaldırır.

Cüzdan finanse edildikten sonra yatırma işlemleri Bitcoin blok zincirine kaydedilir ve bir Lightning Network kanalı oluşturulur. Ödeme kanallarını bir sonraki bölümde detaylı olarak açıklayacağız.

Taraflar, her bir işlem gerçekleştiğinde çok imzalı cüzdanın bakiyesinin deftere kaydedilmesiyle birlikte artık ileri veya geri işlem yapmaya devam edebilirler.

Örnek üzerinden açıklayacak olursak, Jack ve Jill, her biri birer adet BTC yatırırlar. İhtiyaç duydukları kadar Lightning Network’ü kullanarak ileri geri işlem yaparlar. Ancak çoklu imzalı cüzdanın bakiyesi 2 BTC olarak kalmaya devam eder.

Her bir işlem için ayrı defter, ödenmesi gereken bakiyeyi ayarlar. Jack ve Jill ödeme kanalını kapattıklarında, çok imzalı cüzdan kalan bakiyeyi harcar ve her birine uygun miktarı gönderir.

Son işlem, Bitcoin blok zincirine kaydedilir ancak iki taraf arasındaki ileri ve geri ödemeler gizli kalır.

Ödeme Kanalları

Ödeme kanalları, her iki tarafın da birbirine Bitcoin gönderebileceği iki yönlü yöntem olarak işlev görür. Önceki örnekte bahsettiğimiz gibi, Jack ve Jill birer ödeme kanalı açmak için çok imzalı bir cüzdan oluştururlar.

Her ikisi de cüzdana birer Bitcoin gönderir ve ardından Jack, Jill’e ayrıca 0.5 Bitcoin gönderirse Jill’in kanalındaki Bitcoin miktarı 1.5’e yükselir.

Daha sonrasında Jill, Jack’e 0.25 Bitcoin gönderirse, Lightning Network işlemi takip eder ve her iki taraf için ödenmesi gereken miktarı ayarlar.

Çünkü çok imzalı cüzdanın fonları, her iki taraf arasındaki borç ve alacakları için teminat olarak işlev görür. Bu sebeple iki taraf arasındaki bir işlemin toplam büyüklüğü çok imzalı cüzdan içinde tutulan iki Bitcoin değerini aşamaz.

Başka birine Bitcoin göndermeniz gerektiğinde ne yapılabilir? Lightning Network, ağı bu işlemleri de yapar.

CashApp ve Strike gibi ödeme platformları, kullanıcıların birbirleriyle ödeme kanalları kurmalarını gerektirmeden, kullanıcılar arasında ödemeleri yönlendirmek için Lightning ağını kullanırlar.

İncelemeniz için aşağıya bıraktığımız diyagramda, ortak kanalların, bir kanala sahip olmadığınız başka biriyle işlem yapmanıza izin verdiğinde işlemleri kolaylaştırdığını görebilirsiniz.

Alice’in Carol’e 0.01 BTC göndermesi gerekiyor, Alice ve Carol Bob ile açık kanallara sahip. Lightning Network, Bob aracılığıyla akıllıca yönlendirerek Alice ve Carol’un kolayca işlem yapmasına olanak tanır.

Lightning Network Ödeme Ağı

Ödemenin yönlendirilmesi için kullanılan çoklu imzalı cüzdan, işlem tutarı 0.001 BTC’ye eşit veya büyük miktarda Bitcoin bulundurmalıdır.

Peki, Bob’un ödemeyi gönderip göndermediğini nereden bilebiliriz? Lightning Network bu sorunları da çözüyor, detayları bir sonraki bölümde inceleyeceğiz.

Karma Zaman Kilidi Sözleşmesi (Hashed Timelock Contracts HTCL)

Bitcoin ağının blok zincirinde çalışan bilgisayar programları olan akıllı sözleşmeleri desteklemediğini belki duymuşsunuzdur.

Bu durumun tam olarak doğru olmadığını, Bitcoin’in “Script” kullanarak basit sözleşmeleri desteklediğini belirtmek isteriz.

Lightining Network, ödemeleri ağ üzerinde işlerken varlıkları riske atmadan yönlendirmek için Hashed Timelock Contracts (HTCL) olarak da bilinen kilitli zamanlı akıllı sözleşmeleri kullanır.

HTCL akıllı sözleşmeleri, koşullu işlemler oluşturmak için Bitcoin Script dilini kullanır.

Diğer akıllı sözleşmeler gibi HTCL’ler de anahtar işlevi görür. Eğer A işleminiz gerçekleşirse o zaman B işleminiz de gerçekleşir.

HTCL’ler aracılığıyla yapılan ödemeler atomiktir. Yani tamamı ya da hiçbiri olmayacak şekilde gerçekleşir ve güvene dayalı değildir.

Bunu açıklayacak olursak, işleminizi tamamlamak için bir aracıya güvenmenize gerek yoktur ve sözleşme, işlemin güvenlik sürecini yönetir. Sözleşmenin mantıksal akışına basit bir örnek üzerinden inceleyelim.

Misal, Alice’in ve Bob’a 0.5 Bitcoin istediğini varsayalım. Bu işlemin gerçekleşmesi için Alice’in Bob’a alıcının kim olduğunu doğrulamak için kullanacağı gizli bir mesaj göndermesi gerekir.

Alice aşağıdaki durumlarda Bob’a 0,5 Bitcoin gönderebilir.

Bob, eşleşen işlem karmasına dönüşmesi için onaltı dize halinde olan gizli mesajın elinde olduğunu doğrulayabilir.
Bob, doğru alıcıyı onaylamak için cüzdanın özel anahtarlarını kullanarak geçerli bir cüzdan imzası sağlayabilir. Bu işlemlerden sonra Bob gönderilen fonlara sahip olabilir.

HTCL’ler, şartlar yerine getirilmediği takdirde ‘else’ ifadesini kullanır. Tam olarak bu noktada zaman kilidi önem kazanır.

Bob, 8 saat içerisinde cevap vermediği takdirde işlem geri döner (atomik işlemler). İşlem karması şifrelenmiş değerlerden oluşur. Aynı giriş her defasında aynı işlem karmasına dönüşür.

Bob’un doğru işlem karmasını cevaplayarak sahip olduğunu kanıtlaması gereken gizli mesaj, yönlendirme düğünleriyle (node) alıcının görmesini engeller. Bu özellikle, ödeme güvence altına alınırken aynı zamanda işlemin gizliliğini de sağlar.

Yanlışlıkla ödeme alabilecek olan diğer alıcılar, gizli mesajı alamadıkları için Bob’un cüzdanının sahipliğini kanıtlayamaz. Bu sebeple Lightning Network ödemeleri, Bitcoin işlemlerine kıyasla daha güvenli bir yöntem sunar.

Normal Bitcoin ağı ise yanlış adres hatalarına izin verir.

Başka bir değineceğimiz konu ise Lightning Network cüzdanları çoğu detayları otomatik inceler, Alice ya da Bob’un işlemi tamamlamak için blok zinciri uzmanı olmaları gerekmez.

Lightning Network’ün Avantajları

Lightning Network, Bitcoin’i düşük miktarlı ödemeler için geçerli bir ödeme yöntemi haline getirir. Neredeyse sıfıra yakın işlem ücretleriyle Lightning Network, Visa veya MasterCard gibi ödeme seçeneklerine nazaran yüksek ücretlerin aksine mikro ödemeler ve küçük işlemler için olanaklar sunar.

Geliştirilmiş Ölçeklenebilirlik

Bitcoin ağının karşılaştığı önemli sorunlardan biri de ölçeklenebilirlikdir. Peki Bitcoin ağı kısa bir süre içerisinde milyonlarca işlemi nasıl gerçekleştirebilir?

Saniyede yedi işlem kapasite ile bu mümkün değildir. Bloklara sığmayan bu işlemler, sonsuza dek Mempool’da bekleyerek yönetilemez hâle gelir.

Lightning’in işlemleri anında temizleyebilme yeteneği, dünya üzerindeki her kesimden Bitcoin kullanıcısının ihtiyaçlarına yönelik ölçeklendirilebilirlik kazandırır.

Düşük İşlem Ücretleri

Lightning Network işlem ücretleri, Bitcoin işlem ücretlerine kıyasla çok daha ekonomiktir. Ödeme kanalları açma ve kapama işlemleri Bitcoin ağında işlem ücreti gerektirse de, açık bir kanal kullanırken yapılan işlemlerden neredeyse hiç bir ücret almaz.

Düğümleri kullanmak için ise temel bir işlem ücreti alırken işlem büyüklüğüne bağlı olarak değişiklik gösterir.

Standart bir Bitcoin işleminin maliyeti dolar olarak ölçülürken, Lightning Network işlem ücretleri kuruşlarla mâl edilir.

Anında Gerçekleşen İşlemler

Bitcoin ağında bir işlem, ortalama on dakika aralığında sürer ve bir onay alır. Her yeni blok, blok zincirine eklendiğinde onay sayısı artış gösterir. Daha yüksek işlemler ise yaklaşık bir saat sürer ve altı onay almadan işlem tamamlanmaz.

Lightning Network’ün, Bitcoin ağına kıyasla işlemler anında tamamlanır. Ağdaki işlem sayıları saniyeler içerisinde onaylanır ve böylece Lightning Network’ün günlük alışverişler için kullanışlı hale getirir.

Lightning Network’ün Zorlukları ve Riskleri

Lightning Network, Bitcoin ağında oyunun kurallarını değiştirse de hâlâ ağın önünde bazı zorluklar bulunur. Ayrıca bazı kullanıcılar için riskleri de bulunabilir.

Merkezileşme Endişeleri

Lightning Network’ün düşük işlem ücretleri, işlem değerlerinden daha büyük cüzdan bakiyelerinin bir araya gelmesiyle ağ üzerinde merkezileşme oluşturur. Büyük topluluklar, daha büyük düğümler ağın büyük bir kısmını yönetir ve daha küçük düğümlere de daha az ödül verilir.

Daha büyük işlem düğümleri genellikle daha fazla bağlantıya sahip olma eğilimindedirler. Bu da ağ üzerinde işlem yapanlar daha az aracıya ihtiyaç duyabilirler.

Düğüm yönetimleri karmaşık hale gelebilir. Bu da teknik personel için bütçe gerektiren düğüm operatörlerine ihtiyaç duyulmasına neden olabilir.

Lightning Network düğümlerinin yaklaşık yüzde 50’si AWS ve Google Cloud üzerinde faaliyet gösterir. Bazıları bu trendin ağa daha fazla güvenlik kazandıracağını düşünürken, diğer bir taraftan da bazıları düğümlerin yarısını iki bulut sağlayıcısının sahip olduğunu görünce burun kıvırmaktadırlar.

DataWeb Global Group ve Linode gibi diğer bulut sağlayıcıları ise kalan yüzdenin büyük bir bölümünü oluşturmaktadırlar.

Lightning Network’ün tek bir başarısızlığı bulunmasa da, dünya çapındaki düğümleri göz önünde bulundurduğumuzda, ağ düşündüğümüz kadar geniş kapsamlı değildir.

Bitcoin Lightning Network Ağı

Güvenlik Önlemleri

Tüm yazılımlar gibi, kripto protokolleri de sömürülmeye açık hatalar barındırabilir.

2023 yılının Ekim ayında, Bitcoin çekirdek geliştiricisi Antoine Riard, Lightning Network’te fon kaybına yol açabilecek potansiyel bir güvenlik sorununu dile getirdiği makaleyi yayınladı.

Kullanıcılar, işlemlerini yapmadan önce ağı ve risklerini detaylı bir şekilde araştırmalıdır.

Bitcoin Cüzdan Seçenekleri

Kullanacağınız Bitcoin cüzdanın seçimi de bir diğer önemli konulardan biridir. Borsa veya başka bir sağlayıcı tarafından sağlanan emanet cüzdanlar, Bitcoin’i kullanmayı kolaylaştırır. Ancak sağlayıcı cüzdanlarınızın özel anahtarlarını tutar.

Ani bir şifre ihlali veya çekme işlemlerinizin kısıtlanması, Bitcoin varlıklarınızı riske atabilir.

Merkeziyetsiz cüzdanlar bir adaptasyon süreci gerektirse de, blok zincirindeki Bitcoin’lerinizi kontrol eden özel anahtarlar aracılığıyla tam olarak kontrol etmenizi sağlarlar.

Bir üst seviyeye çıkmak isterseniz bir donanım cüzdanı kullanmayı tercih edebilirsiniz.

Donanım cüzdanları, özel anahtarlarınızı çevrimdışı ortamda saklamayı sağlarken, kendi cihazınızdan giriş yapılmasını gerektiren iki faktörlü kimlik doğrulama güvenlik seçeneği de sunar.

Lightning Network’ün Geleceği

2021 yılından 2023 yılına kadar Lightning ödemeleri yüzde 1200’den fazla artış gösterdi. Artışın nedeni, kısmen Cash App, Wallet of Satoshi ve Strike gibi merkezi cüzdan sağlayıcılarının ağ üzerinde trafiği artırmasına bağlanabilir.

Bitcoin’in yasal ödeme yöntemi kullanıldığı El Salvador’da, Chivo Wallet, kullanımı kolay başka bir merkezi cüzdan seçeneği sunmaktadır.

El Salvador, diğer ülkeler için bir rol model olabilir. Ancak Bitcoin’in yasal ödeme aracı olarak kabul edilmesinden bu yana yaşanan fiyat dalgalanmaları bu girişimin başarısını ölçmeyi zor hale getiriyor.

Diğer ülkelerin Bitcoin’i benimsemesi durumunda Lightning Network’ün önemli rol oynaması beklenir.

Strike uygulamasının arkasındaki Zap gibi benzer şirketler, yatırımcıların ödeme ücretlerini azaltarak işlem yapmaları için Lightning ağını seçenek olarak sunar. Böylelikle kullanıcılar Usd cinsinden ödemeleri kabul edebilir ve gönderebilirler.

Arka planda Zap Lightning ağı üzerinde gerçekleştirilen ödeme işlemleri kullanıcılar için kolay bir ödeme yöntemi çözümü sağlar.

Zap şirketinin yaklaşımı göz önüne alındığında, Lightning Network ağının kullanım alanları sadece eşler arası Bitcoin işlemleri ile sınırlı kalmayıp daha geniş alana yayılabilir.

Ağ, diğer para birimlerinin transferi için ödeme yöntemi olarak hizmet edebilir.

Lightning ağının geleceği daha da parlak olabilir çünkü ağın kendisi hâlâ büyük oranda tanınmıyor.

Network’te işlem yapan kullanıcılar, anlık Bitcoin ödemelerini hızlı bir şekilde yapabilmelerini sağlayan bu teknolojinin potansiyelinin farkında olmayabilirler.

Lightning, belirli bölgelerde veya belirli kullanım alanlarında geleneksel ödeme yöntemlerini değiştirme potansiyeline sahip bulunuyor. Ancak ağ hâlâ bazı sorunlarla karşı karşıya bulunuyor.

Potansiyel güvenlik açıkları ve bulut sunucularında merkezileşme büyük riskleri ortaya çıkarabilir. Diğer bir husus da kullanım kolaylığının zorluğunun bir sorun olarak devam ediyor olması.

Bu durum sadece Lightning Network için değil, kripto piyasasının geneli itibariyle geleneksel ödeme yöntemlerine kıyasla kullanım zorluğu bulunmaktadır.

Cüzdanlar ve diğer uygulamalar üzerinde kolay kullanım arayüzü geliştirmeleri devam etmektedir.

Zaman içerisinde Bitcoin ile Lightning Network belki de banka kartı kadar kolay kullanılabilir hâle gelebilir.

Sonuç

Lightning Network, Bitcoin ağı için bir katman iki çözümü olarak işlev görür. Lightning’in yenilikçi yapısı, zincir üstü Bitcoin işlemlerine kıyasla daha hızlı işlemler sunarken, işlem ücretleri ise oldukça düşük seviyededir.

Ek olarak Lightning, Bitcoin ağına gizlilik avantajı sağlar. Yalnızca tarafların multi-sig cüzdan kullanarak ödeme kanalı açtığı veya kapattığı işlemler blok zincirine kaydedilir. Diğer taraflar arasında yapılan işlemler gizliliğini korur.

Lightning ağının henüz yolun başında ve çözülmesi gereken zorlukları vardır. Bu zorlukların başında güvenlik endişeleri gelmektedir.

Bitcoin ve Lightning Network’ü hali hazırda ve gelecekte daha güvenli ve günlük kullanıma uygun hale getirmek için dünya çapında uzmanlar geliştirmeye devam ediyorlar.

Lightning Network Sıkça Sorulan Sorular

Lightning Network nedir?

Network, Bitcoin işlemleri için bir katman iki ödeme çözümüdür. İşlemleri çok daha hızlı hale getirirken işlem maliyetleri minimuma indirir.

Lightning Network üzerinden Bitcoin gönderebilir miyim?

Evet, Lightning Network, bir cüzdan adresinden başka bir adrese Bitcoin gönderimini destekler. Ödeme kanallarındaki bireysel ödemeler blok zincirine kaydedilmediği için gizli kalır.

Lightning Network’ü nasıl kullanabilirim?Lightning Network’ü kullanmak için Electrum gibi Lightning uyumlu bir cüzdana sahip olmanız gerekmektedir. Satoshi Wallet veya Strike uygulamaları gibi merkezi cüzdanlar üzerinden de erişim sağlayabilirsiniz.

Lightning Network’ü neden kullanmalıyım?

Bitcoin işlem ücretlerinin yüksek olduğu durumlarda Lightning Network’ü kullanmayı düşünebilirsiniz. Ancak bazı zincir üstü işlemlerin kayda alınması gerektirdiği durumlarda standart bir Bitcoin işlemi daha iyi bir seçenek olabilir.

Referanslar