Lira’nın Anlamı Ne?

Erkan Öz

Eylül 29, 2023 14:22 GMT+3 | 5 min read

Hiç merak ettiniz mi? “Dolar”ın adı nereden geliyor? Yani “Dolar” aslında ne demek?

Dolar sözcüğü Almanca ‘Thaler’ kelimesinin İngilizceye geçmiş versiyonu. Thaler’in anlamı ise ‘Vadiden gelen kişi ya da şey’. Ama nedir burada vadiden gelip para olan şey?

Bugünkü Çek Cumhuriyeti sınırları içinde yer alan Joachimsthal adlı bir vadide 1500’lerin başında ‘gümüş’ madeni çıkarılıyordu. ‘Kutsal Roma-Germen İmparatorluğu’ buradan
gelen gümüşlerle para basıyordu. İşte bu gümüş madeni paralara Joachimsthaler adı verilmişti. ‘Joachimsthaler’ zamanla Thaler şeklinde kısaltıldı ve İngilizceye ‘Dolar’ olarak geçti. Özetlersek ‘Dolar’ kelime anlamı olarak ‘Vadiden gelen gümüş para’ ya da kısaca ‘gümüş para’ demektir. (1)

Aşağıda yer alan fotoğrafta dolara adını veren Joachimsthal vadisini görebilirsiniz.

Thaler kelimesi Almanlar ve onlara yakın bir dil konuşan Hollandalılar arasında yayıldı. Zamanla kelimenin içindeki t harfi d ye dönüştü. Hollandalılar deniz aşırı ticarette çok ilerleyip zamanla Kuzey Amerikaya ulaştı. Hatta bugün hepimizin New York diye bildiği ABD’nin en büyük şehrinin adı başlangıçta ‘New Amsterdam’dı. Bütün bu vb etkilerle Thaler kelimesinin İngilizce hali ‘Dolar’ Amerikalılar arasında para anlamında kullanılır hale geldi. Böylece bugün sınırsız paracıların kutsadığı ‘Dolar’ adını, altından sonra en önemli sınırlı para olan ‘gümüş’ten almış oluyor. Ne kadar komik değil mi?

Peki bizim paramızın adı neden ‘Lira’? Şimdi de işin bu tarafına bakalım. Lira kelimesi aslında Latince ‘Libra’ yani ‘terazi’ sözcüğünden Türkçeye geçmiş. Roma İmparatorluğu uzun süre altın, gümüş vb ölçümünde Libra’yı 327,45 gramlık bir ağırlık birimi olarak kullandı. Böylece Libra zamanla para birimi anlamına da sahip oldu. Öte yandan İngilizlerin para için kullandığı “Pound” kelimesi de Latince pondus ya da ağırlık sözcüğünden türemiştir. (2)

Lira’nın sadece Türkiye’nin değil, toprakları zamanında Roma İmparatorluğu sınırları içinde bulunmuş bir çok başka ülkede de para birimi olarak kullanıldığını görüyoruz.

İtalya (1807-1813, 1861-2001),
Kıbrıs ve G.Kıbrıs (1879-2007),
Malta (1972-2007),
Vatikan (1866-1870, 1929-2001),
Fransa (781-1794) ve İsrail (1948-1980) yılları arasında para birimi olarak ‘Lira’ kullanmıştı. (2)

Özellikle İtalya ve Türkiye’nin para birimlerine “Lira” ismini vermesi aynı zamanda Roma’nın mirasçısı olma iddiasına da dayanıyor. Fatih Sultan Mehmet İstanbul’u fethettikten sonra Kayser-i Rum, başka bir deyişle Roma İmparator’u unvanını almıştır. Basılan yeni paralarda da Yunanca olarak “Bizans İmparatoru” ibaresini kullanmıştır. Bu unvan Avrupa tarafından da kabul edilmiştir. Zira Rönesans sanatının nadide örneklerinden olan ve 1481 yılında II. Mehmet’e hediye edilen Medici Madalyonu’nda da “Bizans İmparatoru” unvanına yer verilmiştir. (3)

Ancak “Lira”nın Türk parası olarak kullanımı yine de Fatih devrinden çok sonra başladı. İlk lira isimli para Sultan Abdülmecid döneminde 5 Ocak 1843’te “Osmanlı Lirası” adıyla basıldı. Bu Osmanlı altın parasına “Sarı Lira” deniyordu. Bir altın lira 7,2 gram ağırlığındaydı. 1854’de çeyrek lira ve 1855’te de ikibuçukluk ve beşibiryerde liraların basılmasına başlandı. (4)

Lira’nın alt birimleri mecidiye, kuruş ve para olarak isimlendirilmişti. 1 lira = 5 mecidiye, 1 lira = 100 kuruş, 1 lira = 4000 para idi. Osmanlı Bankası ilk kağıt parasını 1862’de Kaime adıyla piyasaya sürdü. Bu para 200 kuruşa denk geliyordu. Banknotlar Türkçe ve Fransızca olarak basılıyordu. (5)

Cumhuriyet döneminde Aralık 1925’te kabul edilen bir kanun ile Türk Lirası banknotların bastırılmasına karar verildi. Cumhuriyet’in ilk Türk Lirası kâğıt paraları, Türkiye’nin henüz kendi merkez bankası kurulmadığından 1927’de İngiltere’de bastırıldı. 1927’de Harf Devrimi henüz gerçekleşmediği için paraların üzerinde Latin Harfleri yoktu. İlk paraların üzerinde Osmanlı Türkçesi ve Fransızca yazılar ile dönemin Maliye Bakanı Mustafa Abdülhalik Renda’nın imzası vardı.

Eylül 1927’den Kasım 1938’e kadar basılan kâğıt paralarda Atatürk’ün portreleri yer aldı. 1938 yılında Atatürk vefat ettikten sonra İsmet İnönü Cumhurbaşkanı seçildi. Böylece o dönemki kanun gereği banknotlarda İnönü’nün portresi kullanılmaya başlandı. Demokrat Parti iktidarı ise Atatürk’ün portresini kalıcı olarak geri getirdi. 1952 yılında yürürlüğe giren 5. emisyon banknotlarından itibaren Türk Lirası paraların üzerinde daima Atatürk’ün portresi yer aldı. (6)

Dolar ‘vadiden gelen sınırlı gümüş para’ demek. Lira ise ‘sınırlı gümüş paranın ağırlığını belirleyen ölçü’ demek. Öyle ise 1971’den sonra tamamı sınırsız basılmaya başlanan para birimlerimiz aslında kökeninde isim olarak bile sınırlı paralara dayanıyor.

Öte yandan tıpkı ‘Lira’da olduğu gibi bir çok para biriminin adı aslında bir tür ağırlık ölçüsü. Örneğin modern İsrail para birimi Şekel, İngiliz Pound’u, İspanyol Peso’su, Alman Mark’ı, Rus Ruble’si vb. hep bir ağırlık birimine dayanır.(7) Bu da bize paranın aslında bir ölçü birimi olduğunu gösteriyor. Her toplumda tıpkı ağırlık, uzunluk ve zaman gibi borcun da ölçülmesi gerek. İşte para, borcu ölçen birimin adı oluyor.

Metre ile oynayarak uzakları yakın yapamaz, baskülün ayarını değiştirerek zayıflayamaz ya da saati geri alarak geçip giden zamanı geri getiremezsiniz. Öyle ise paranın ayrı ile oynayıp fazla ya da sınırsız para basarak da zengin olamazsınız. Ölçüleri bozarak ancak kısa bir süre kendinizi kandırırsınız. Paranın ayarı ile oynarsanız da varacağınız tek yer yüksek enflasyon olur.

İlginizi çekebilir:

Kaynaklar:

(1) https://en.m.wikipedia.org/wiki/Thaler
(2) https://tr.m.wikipedia.org/wiki/Lira
(3) https://tr.m.wikipedia.org/wiki/İstanbul%27un_Fethi
(4) https://web.archive.org/web/20090106011429/http://www.ntvmsnbc.com/news/461099.asp#storyContinues
(5) https://tr.m.wikipedia.org/wiki/Osmanlı_lirası
(6) https://tr.m.wikipedia.org/wiki/Türk_lirası
(7) https://www.sozcu.com.tr/2016/ekonomi/para-birimlerinin-isimleri-nereden-geliyor-1175871/amp/

Lira’nın Anlamı Ne?

Önerilen

Son Haberler

Benzer Haberler