Savaşta Altın ve Bitcoin Ne Yapar?
Dünyada ve bölgemizde savaş tamtamları çalıyor. Rusya’nın Ukrayna’yı Şubat 2022’de işgali adeta başka silahlı gerginliklerin de önünü açtı. Türkiye’nin Suriye ve Irak’ta terör örgütlerine karşı operasyonları devam ediyor. Azerbaycan-Ermenistan gerginliği yeniden tırmanıyor. Bu defa İran ve Rusya da olaya müdahil olmak istiyor. Yunanistan ile sorunlarımız çözülmüyor. Küresel ekonomik aktörler ise özellikle Tayvan nedeniyle Çin ve ABD arasında bir savaş çıkması konusunda endişeli.
Elbette hem ülkemizin çevresinde hem de dünyada silahlı çatışma yaşanmasını veya savaş çıkmasını istemeyiz. Ancak bunlar hayatın gerçekleri. Yüzyıllardır savaşlar meydana geliyor. Bu nedenle finansal piyasalarda portföy yönetiyorsanız savaş durumunda neler olabileceği hakkında da fikriniz olmalı. Bu yazıda sınırlı parasal varlıklar altın ve Bitcoinin savaş durumuna nasıl tepki verdiğini inceleyeceğim.
Savaş çıktığında halkın korkuya kapıldığı ve bu nedenle altın talebinin arttığı düşünülür. Kısa vadeler için bu görüş doğru. Ancak küçük çaplı savaşlar ve korku faktörünün altını en fazla birkaç ay yukarıda tutabildiğini görüyoruz. Öte yandan uzun süren ve dünyanın lider ülkelerini büyük masraflara sokan savaşlar ise altın fiyatını uzun vadeli olarak hatta savaş bittikten sonra bile yükseltiyor.
Altın fiyatları 18. Yüzyıl boyunca neredeyse tamamen sabit kalmıştır. 1719’da 1 ons altın 4,26 İngiliz Sterlin’i iken arada küçük dalgalanmalar olmakla beraber 81 yıl sonra 1800 yılında da fiyat tamamen aynıydı. O dönemde altın sadece İngiltere, Napoleon Fransası’na karşı büyük ve masraflı bir savaşa girdiğinde yükseldi. 1800-1813 Yılları arasında altın o zaman için görülmemiş şekilde 5,76 sterline kadar tırmandı. (1) Aslında bu İngiltere’nin parasında %35’ten fazla devalüasyon yapması anlamına geliyordu.
Ancak 1820’de tekrar 4,25 sterline düşerek normalleşen altın, bu defa neredeyse 100 sene sabit kaldı. Arada geçen 10 yıllarda şu savaşlar meydana geldi:
- 1846-1848 ABD-Meksika Savaşı
- 1853-1856 Kırım Savaşı
- 1861-1865 ABD İç Savaşı
- 1870 Fransa-Prusya Savaşı
- 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı
- 1898 ABD-İspanya Savaşı
Aynı dönemde bunların dışında bir çok başka ufak çaplı savaş ve çatışma da meydana geldi. Ancak altın fiyatları neredeyse donmuş bir şekilde tamamen sabit kaldı.
1914’te Ozamana kadar dünyanın gördüğü en büyük silahlı çatışma olan 1. Dünya Savaşı başladığında da altın fiyatı hala 4,24 sterlindi. Milyonlarca insanın öldüğü, bir çok imparatorluğun çöktüğü yine milyonlarca kişi için can ve mal güvenliğinin ortadan kalktığı bu yıllarda, devlet kontrolünün de etkisi ile altın fiyatı yine aynı kaldı.
Ancak 1918’de savaş bitip masraflar kapıya dayandığında altın fiyatı yükselmeye başladı. Altın 1920’de 5,65 sterline kadar tırmandı. 1926’da 4,25’e düşmeden önce birkaç yıl daha yüksek seyretmeye devam etti.
Özetlersek, 200 yıl boyunca altını sadece Napoleon Savaşları ve 1. Dünya Savaşı, yerinden hareket ettirebildi. Bunlar çok büyük ve çok masraflı çatışmalardı. Küçük çaplı savaşlar altını yukarı itmedi. Büyük savaşların altın üzerinde etkili olması da korkudan çok hükümetlerin savaş harcamalarını karşılayabilmek için çok fazla kağıt para basmasına dayanıyordu.
200 Yılın ardından altını yerinden oynatan üçüncü büyük olay ise bir savaş değildi. Dünya tarihinin gördüğü en büyük ekonomik felaket olan 1929 Büyük Buhranı başladığında altın fiyatı uluslararası piyasalarda hala 4,25 sterlindi. Ancak hükümetler derin depresyona karşı büyük harcamalar yapmaya başlayınca altın da adeta uçuşa geçti. 1938’de Fiyat 200 yıllık rekorları paramparça ederek 7,13 sterline kadar ulaştı.
Büyük Buhran’ın şoku tam atlatılamamıştı ki 1939’da 2. Dünya Savaşı başladı. Bütün dünya bir ölüm kalım mücadelesine girdi. Bu defa on milyonlarca insan hayatını kaybederken, topyekün savaş mantığı ile bir çok ülkenin alt ve üst yapısı tamamen tahrip edildi. Hem savaş döneminde hem de savaş sonrasında yeniden inşa faaliyetleri için çok yüksek harcamalar yapıldı. Böylece altın fiyatı hemen savaşın başında 8,4 sterline sıçradı ve 1949’a kadar da bu düzeyini korudu.
Bu büyük felaketlerin ardından İngiltere dünya liderliğini ABD’ye kaptırdı. Altın fiyatları artık sterlin ile değil Amerikan Doları ile belirlenecekti. 1950-1967 Yılları arasında altın yine 34-35 dolar seviyelerinde sabit kaldı. Bu dönemde 1950-1953 Kore Savaşı, 1954-1962 Fransa-Cezayir Savaşı, 1956 Süveyş Krizi, 1959 Küba Devrimi, 1967 Arap-İsrail 6 Gün Savaşı gibi ciddi olaylar yaşandı. 1959’da ise Uzun yıllar sürecek Vietnam Savaşı başladı. Ancak bu çatışmaların hiçbiri dünya çapında olmadığı için altın fiyatı yine yerinden kımıldamadı.
Kadim sağlam ve sınırlı para altın ancak 1968’de 38 dolara yükselerek tekrar harekete geçti. Bu defa da sebep savaş değil ABD’nin üretici ve ihracatçı konumdan tüketici ve ithalatçı konuma geçmesiydi. Amerika’nın rekabet üstünlüklerini kaybederek maddi üretimde gerileme yaşaması, giderek daha fazla dolar üretilmesine yol açtı. Böylece dolar altın karşısında değer kaybetmeye başladı.
2. Dünya Savaşı sonunda dünyanın en büyük ihracatçısı olan ABD 20 bin ton altın biriktirmişti. Fakat artık daha iyi üretim yapan ülkeler Amerika’ya mal satmaya başladı. Bu devletler ABD’den kazandıkları dolarların altın karşılığını talep ettiler. Böylece Washington’ın rezervleri 8 bin tona kadar düştü. Aşağıda yer alan grafikte durumu görebilirsiniz. Sol eksen ton olarak altın miktarını, sağ eksen ise altın fiyatlarını gösteriyor.
Sam Amca elinde kalan son altınlar da gitmesin diye 1971’de dolar ile altın arasındaki bağı kopardı. Yüzyıllardır insanlar dünyanın tüm devletlerinde paralarını bankaya götürdüklerinde hükümetler çıkardıkları paranın karşılığı olan altını ödemeyi taahhüt ediyordu. ABD bu durumu ortadan kaldırdı ve altın serbest piyasada işlem görmeye başladı.
Böylece sarı metal 1967-1980 yılları arasında 35 dolardan %1649 artışla 612 dolara tırmandı! Bu dönemde bir aydan daha kısa süre devam eden 1973 Arap-İsrail Savaşı dışında ciddi bir çatışma meydana gelmedi. Altın, çok kuvvetli bir yükseliş trendinde olmasına rağmen savaşın meydana geldiği Ekim ayında düşüş yaşadı. Takip eden grafikte de görebilirsiniz.
1980’de Zirve yapan altın buradan hızla inişe geçti. Bu gerileme 2001 yılında 271 dolara kadar sürdü. Bu dönemde de bir çok savaş ve siyasi kriz meydana geldi.
- 1979-1989 SSCB’nin Afganistan’ı işgali
- 1980-1988 İran-Irak Savaşı
- 1982 İsral’in Lübnan’ı İşgali
- 1990 Irak’ın Kuveyt’i işgali
- 1991 Körfez Savaşı
- 1991 SSCB’nin Dağılması
- 1991-1995 Yugoslavya İç Savaşı
- 2001 11 Eylül Saldırıları
Bu savaş ve politik krizler zamanında dünya kamuoyunu ciddi şekilde meşgul etmesine hatta bazıları şok etkisi oluşturmasına rağmen hiç biri altın fiyatında kayda değer ya da kalıcı yükselişlere neden olmadı. Hatta olayların çoğunda altın fiyatı düştü.
Altın bu yıllarda şu dönemlerde ara yükselişler ve sıçramalar gerçekleştirdi:
- Haziran 1982 – Şubat 1983
- Şubat 1985 – Aralık 1987
- Eylül 1989 – Ocak 1990
- Şubat 1993 – Temmuz 1993
- Ağustos 1999 – Ekim 1999
Ancak ara yükselişler genelde düşüş trendini tersine çevirmediği gibi savaşlar ile de tetiklenmedi. Macrotrends web sitesinde yer alan altın grafiğinde, ‘inflation adjusted’ butonunu kaldırarak siz de durumu inceleyebilirsiniz. (2)
Altının son büyük yükselişi ise 2001’de 271 dolardan başlayıp %638 artışla 2020’de 2000 dolar bandına kadar devam etti. Muhtemelen günümüzde de hala bu yükseliş trendi sürüyor ve önümüzdeki yıllarda yeni rekor denemeleri gelebilir. Bu büyük artışa da savaşlar yol açmadı. Yazının ana konusu olmadığı için ayrıntıya girmeyeceğim. 2001’de Altını tekrar tırmanışa geçiren büyük olasılıkla Amerika’nın 2000’de başlayan finansal krizleri atlatamaması ve sürekli gerileyen ekonomiyi ayakta tutmak için çok geniş para basma ve borçlanma operasyonlarına gitmesiydi.
Bu durumda son 300 yılda altını ciddi anlamda yukarı iten olayları şöyle sıralayabiliriz:
- Napolyon Savaşları
- Birinci Dünya Savaşı
- Büyük Buhran
- İkinci Dünya Savaşı
- 70’lerde Büyük Enflasyon
- 2000’lerde Büyük Finansal Krizler
Altın fiyatlarını ateşleyen büyük hadiselerin 3’ü dünya çapında savaşlar diğer 3’ü ise derin ekonomik krizlerden oluşuyor. Hepsinin ortak özelliği ise hükümetlerin aşırı para basmasına neden olmaları. Bu nedenle savaş çıktığında ya da kriz olduğunda altın yükselir diyemiyoruz. Bu tip olaylara devletler faizleri sert şekilde indirerek ya da büyük para basarak karşılık verdiğinde altın vb sınırlı varlıklar yükselir diyebiliyoruz.
Günümüze gelirsek Bitcoini de denklemin içine katabiliriz. Önce yine altına bakalım. 24 Şubat 2022’de Rusya Ukrayna’ya saldırdığında altın nasıl hareket etti? Aşağıda yer alan grafikte inceleyelim:
Altın savaş başladığında 1 ayda %1,4 artışla 2056 dolardan 2085 dolara çıktı. Fakat hemen ardından sert bir düşüş yaşayarak Ekim 2022’de 1681 dolara kadar indi. Çünkü bu sırada ABD daraltıcı para politikası uyguluyor, bir yandan faiz arttırıp bir yandan dolar yakıyordu.
Aynı dönemde Bitcoin ise 37372 dolardan birkaç günde %19 sıçrama ile 44459 dolara yükseldi. Ancak yükseliş yine aynı sebeplerden kısa sürdü. Bir miktar dalgalanma ile 30 Mart’ta 47459 dolar seviyesine erişen Bitcoin buradan aylar sürecek yeni bir düşüş trendine girdi. Takip eden grafikte görebilirsiniz.
Sonuçta bölgemizde ya da dünyada sınırlı bir savaş ortamı doğarsa altın ve Bitcoinin en fazla kısa süreliğine yükselebileceğini düşünebiliriz. Hatta başka şartlara bağlı olarak gerileme dahi yaşayabilirler. Ancak savaş büyük boyutlu bir hale gelirse, örneğin Tayvan nedeni ile ABD ve Çin karşılıklı trilyonlarca dolar harcayacakları geniş çaplı bir çatışmaya sürüklenirse, o zaman durum farklı olur. Devletler savaş harcamalarını karşılamak için ne kadar çok para basarsa altın ve Bitcoin eninde sonunda bu fazladan basılan paraları karşılayacak ve ciddi yükselişler yaşayacaktır.
Aslına bakarsanız konunun özünde savaş değil bir şekilde aşırı para basılması var. Bu durumda ‘savaş altına yarar’ ya da ‘kriz altına yarar’ demek tam olarak gerçeği yansıtmıyor. Bunun yerine merkez bankalarının (enflasyon düşüldükten sonra kalan) reel faizleri ne kadar indirdiğine ya da ne kadar para bastığına odaklanmak, daha doğru bir yaklaşım olacaktır.
Kaynaklar:
(1) https://www.measuringworth.com/datasets/gold/result.php?london=on&year_source=1718&year_result=2020
(2) https://www.macrotrends.net/1333/historical-gold-prices-100-year-chart
___
İlginizi çekebilir:
Bitcoin Fiyat Tahmini: İşlem Hacmi 10 Milyar Doları Aştı – Balinalar Yeniden Alıma mı Geçti?
