Bitcoin ve Merkez Bankası Dijital Paraları
Dünyada bir çok merkez bankası kendi kriptoparalarını ya da diğer adıyla dijital paralarını çıkarmak üzere yoğun çalışmalar yürütüyor. Türkiye’de de son yapılan açıklamalara göre merkez bankası TCMB’nin liraya dayalı olarak çıkaracağı dijital paranın hukuki ve teknolojik alt yapısı 2021 sonuna kadar tamamlanmış olacak.
Başta Bitcoin olmak üzere bağımsız kriptoparalar ile devletlerin çıkaracağı bu merkez bankası dijital paralarının birbirlerini yok edeceğine dair görüşler çok yaygın.
Bir görüşe göre devlet dijital paraları çıktıktan sonra diğer kriptoparaların hiçbir anlamı kalmayacak ve yok olacaklar. Oysa başta Bitcoin olmak üzere bağımsız kripto paraların en önemli özelliği bir çoğunun üretiminin sınırlı olması. Bitcoin üretimi sınırlı ve sürekli azalan bir şekilde gerçekleşirken ekonomi büyüyor ve çok daha fazla insan Bitcoin kullanmaya başlıyor. Böylece fiyatları çok dalgalı da olsa orta ve uzun vadede Bitcoin değeri sürekli yüksek bir hızda artıyor. Oysa devletlerin çıkaracağı dijital paraların hiçbir tanesinde şu ana kadar sınırlı arz olacak diye bir açıklama duymadık. Sınırsız özelliği ile dünyanın en kuvvetli dövizlerinden biri olan dolarda bile son 100 yılda %95’ten fazla değer kaybı yaşandı.
Dolayısıyla merkez bankalarının dijital paralarının Bitcoin ve diğer bağımsız kriptoparaların en önemli işlevi olan değer saklama fonksiyonunu karşılaması mümkün görünmüyor. Merkez bankası dijital paraları daha fazla insanı kriptopara teknolojisi ile tanıştıracak. Bu durumda bırakın bağımsız kriptoparaları yok etmeyi daha fazla Bitcoin vb değeri artan kriptopara talebi doğmasına bile neden olabilirler.
İkinci bir görüşe göre ise Bitcoin bütün dünyaya hakim olacak ve merkez bankası paralarının ortadan kalkmasına neden olacak. Bu görüş de ilk görüş gibi fazlasıyla yüzeysel ve gerçek dünyayı kavramakdan uzak. Her şeyden önce Bitcoin fiyatı kısa vadede aşırı dalgalı. Bir gece de %10-20 artabildiği gibi saatler içersinde %30-40 değer kaybettiği de görülebiliyor. Elbette Bitcoin dışındaki altcoinlerde bu oynaklık daha da can acıtıcı hale geliyor. Değeri bazı klasik para ya da varlıklara sabitlenmiş stablecoinlerin fiyatları çok oynak değil. Ancak onlarda da üçüncü bir tarafa güvenme zorunluluğu var.
Bu durumda bağımsız kriptolaraların günlük alışverişlerde kullanımı neredeyse imkansız. Bir restoranda hesap ödeyeceksiniz. Yemeye başladığınızda kriptoparanızın değeri farklı iken yemeyi bitirdiğinizde muhtemelen çok daha farklı olacaktır. Bu durumda restoranın size kriptopara cinsinden bir hesap çıkarabilmesi mümkün değil. Yeni geliştirilen teknolojiler ile Bitcoinin yavaşlık sorunu çözüldüğünde bazı kriptoparalar gündelik alışverişlerde daha yaygın kullanılabilir. Ancak bir çok kriptoparanın değeri Bitcoinden etkileniyor. Bu yüzden oynaklık sorunu büyük ihtimalle yoğun şekilde devam edecektir.
Gündelik alışverişlerimizde bugün yoğun olarak klasik kağıt nakit paralar, kredi kartları, banka kartları vb kullanıyoruz. Bunların tamamı merkez bankası sınırsız paraları üzerinde çalışıyor. Merkezi ve sınırsız para bu noktada büyük bir fonksiyon görüyor ve bunu da gayet başarılı şekilde yapıyor. Bu nedenle kriptoparaların ortaya çıkması ile merkez bankası paraları yok falan olmaz. Muhtemelen ileride sınırsızlık özelliği kademe kademe sınırlıya doğru gelişecek ancak bu durum şu anki klasik fiat paranın bir anda ortadan kaybolacağı anlamına gelmiyor.
Peki madem bugünkü klasik merkezi ve sınırsız paralar zaten gündelik alışverişlerde gayet güzel işlev görüyor neden merkez bankaları kendileri kripto para çıkarıyorlar. Kripto para bugün kullandığımız klasik dijital teknolojilerden daha ileri bir teknoloji. Merkez Bankası kripto parası demek aynı zamanda programlanabilir para demek. Kripto-Dijital Para kullanan bir merkez bankası piyasaya yeni sürdüğü paranın hangi sektörlerde harcanabileceğini tanımlayabilir. Böylece o sektörleri desteklemiş olur. Harcama yapılmasını istemediği sektörleri ise yeni parada engelleyebilir. Yani bugünkünden çok daha gelişmiş ve detaylı bir para politikası uygulayabilir. Ayrıca vergileri de çok daha hızlı ve etkin bir biçimde toplayabilir.
Bu durumda birbirlerini sevmeseler de bağımsız kriptoparalar ve merkez bankası dijital paraları birlikte yaşayacak gibi görünüyor. Elbette devletler bağımsız kriptopara alanını bir hukuki çerçeveye sokmak isteyecek. Bu gayet doğal hatta küçük yatırımcının ve genel finansal istikrarın korunması için gerekli.
Bu aşamada akıllı devlet şunu düşünür: Ekonomik aktörler neden bağımsız kriptoparayı talep ediyor? Çünkü insanlar ucuz bir maliyetle değer saklayabilmek, para biriktirebilmek ve faizden kurtulmak istiyor. Tesla gibi dev bir şirket bile alternatif rezerv araç olarak Bitcoini tercih ediyor. Bitcoin ile otomobil satarak elde ettiği Bitcoinleri klasik fiat paraya çevirmeyeceğini açıklıyor. Yani daha fazla Bitcoin biriktirecek. Ekonomik aktörler tasarrufu masrafsız şekilde gerçekleştirebilirse ekonomide alışveriş ve yatırım için daha fazla kaynak oluşturulur. Daha da önemlisi alışveriş ve yatırımların hızı artar. Kaynaklar faiz ile aslında üretici olmayan toplum kesimlerine aktarılmış olmaz.
ABD Merkez Bankası Fed Başkanı Jerome Powell da son konuşmasında Bitcoinin dolardan çok altına benzediğini ifade etti. Yani günlük alışverişte kullanımdan çok değer sağlama işlevine vurgu yaptı. Yani iki varlığın farklı görevleri olduğunu ve aslında birlikte çalışabileceklerini de söylemiş oldu. Sonuçta bugün dolar ve altın birlikte çalışabiliyor.
Böylece bağımsız kriptoparaları aşırı önlemlerle sıkıp bunaltmayan devlet ve toplumlar kaynakların daha etkin bir şekilde dağılımını sağlayabilir ve ekonomi yarışında rakiplerinin önüne geçer. Daha etkin, daha güzel, daha müreffeh bir hayat tektipçilik ile değil çeşitlilik ile mümkündür.
