Blok Zincirinde Akıllı Sözleşme Nedir?
Akıllı sözleşme, blok zincirinde belirli koşullar sağlandığında otomatik olarak yürütülen, programlanabilir anlaşmalar olarak işlev görür. Kendi kendini yürüten bu anlaşmalar, sözleşme koşullarını doğrudan koda yazarak önceden belirlenmiş eylemleri hayata geçirir.
Akıllı sözleşme, aracılar, yasal formaliteler ve karmaşık terimler olmadan şeffaf işlemleri mümkün kılar.
Bu rehber, sözleşmelerin ne olduğunu açıklamaktadır. Ayrıca bu teknolojinin avantajlarını ve dezavantajlarını ele alır. Akıllı sözleşme hakkında daha detaylı bilgi edinmek ve şeffaf bir şekilde işlem yapmak için hemen yazımıza geçelim.
Akıllı Sözleşme nedir?
90’lı yıllarda Nick Szabo tarafından geliştirilen bir fikirdir. Blok zinciri teknolojisini kullanarak çalışan dijital sözleşme türüdür.
Bu sözleşmeler, bağlı anlaşmaların otomatik olarak yürütülmesini sağlar. Ayrıca üçüncü bir tarafın müdahalesine gerek kalmadan anlaşma şartlarını uygular.
Bir kez devreye sokulduğunda, şartları değiştirilemez. Ayrıca ilgili taraflar daha geniş topluluk tarafından takip edilebilir.
İşlemler anonim olsa bile blok zinciri üzerinde görülür. Bu nedenle, akıllı sözleşme blok zincirine yerleştirildiğinde işlem adresleri genellikle izlenebilir. 
Ancak, Bitcoin gibi Script adında bir programlama dili kullanan tüm blok zincirler sözleşmeleri desteklemez.
Script’in işlevselliği, Ethereum gibi diğer blok zinciri platformlarına göre kasıtlı olarak sınırlı tutulmuştur.
Ethereum, sözleşmeleri başarılı bir şekilde entegre eden ve bu özelliği ana kullanım alanına taşıyan ilk blok zinciri platformu olmuş durumda.
İşte akıllı sözleşmeleri destekleyen ana blok zincirlerinin listesi:
- Arbitrum
- Avalanche
- Base
- BNB Chain
- Ethereum
- Solana
- Polkadot
Akıllı sözleşme örneklerinden biri de, kripto yatırımcılarının varlıkları anonim olarak ödünç verebilmesi ve alabilmesi için kullanılan DeFi kredileridir.
Bir sözleşme, borç verenin faizini almasını sağlar. Kredi süresi sonunda, bir kredi şirketine ihtiyaç duymadan, varlıkların iadesini otomatik olarak gerçekleştirir.
Compound ve Uniswap, bu amaçla kullanan projelerden bazılarıdır.
Akıllı Sözleşmeler Nasıl Çalışır?
Artık neler olduğuna biraz hakim olduğumuza göre, blok zincirindeki sözleşmelerin nasıl çalıştığını inceleyelim.
İlk adım, icra edilmeden önce yerine getirilmesi gereken önceden belirlenmiş koşulları içeren kodun yazılmasıdır. Çeşitli terimler kodlanıp tanımlandıktan sonra, blok zincirine dağıtılır.
Anlaşmayı belirleyen şartlar sağlandığı zaman akıllı sözleşme otomatik olarak yürütülür. İşlem blok zincirine eklenerek takip edilebilir hale gelir. Bu sürecin her adımını biraz daha detaylı olarak inceleyelim.
Kodu Yazmak
Başlangıçta, bir geliştirici sözleşmenin hüküm ve koşullarını kodla yazar. Bu kod, gerçekleştirilmesi gereken eylemleri ve bu eylemlerin hangi koşullar altında yürütülmesi gerektiğini belirten talimatlar içerir.
Bu talimatlar genellikle “eğer/ne zaman… o halde…” mantığıyla düzenlenir. Kodları ve koşulları, genellikle Ethereum için Solidity gibi programlama dilleri kullanılarak yazılır.
Kodlanabilecek duruma örnek olarak, diyelim ki bir geliştiricinin bir yazılım ürününü teslim ettiğinde karşı taraftan 1 ETH almasını sağlar.
Akıllı Sözleşmenin Dağıtılması
Kod yazıldıktan ve doğrulandıktan sonra dağıtılabilir duruma gelir. Örneğin Ethereum’a, dağıtılır ve burada değiştirilemez ve müdahale edilemez hale gelir.
Bu durum, her iki tarafa da koşulların değiştirilemeyeceği ve taviz verilemeyeceği anlamında şeffaflık garantisi verir.
Bu, popüleritesini arttıran temel unsurlardan biridir, çünkü dahil olan kişileri, herhangi bir yasal ve finansal aracıya ihtiyaç duymadan korur. 
Blok Zinciri Defterinde Yürütme ve Kayıt
Akıllı sözleşme, dağıtıldıktan sonra önceden belirlenen koşullar karşılandığında belirtilen eylemleri otomatik olarak yürütür.
Uygulanırken, şeffaflık ve değişmezlik sağlayacak şekilde blok zinciri defterine kaydedilir.
İşlemler ve etkileşimleri, blok zincir ağındaki tüm katılımcılar tarafından görülebilir. Bu durum güven ve hesap verebilirlik sağlar.
Yukarıdaki örneğe geri dönecek olursak, geliştirici bitmiş ürünü teslim ettikten sonra, otomatik olarak yürütülür ve geliştirici 1 ETH ödemesini alır.
Akıllı Sözleşmelerin Avantajları
Yukarıda belirtildiği gibi, bu programlanabilir anlaşmanın şeffaflık, otomasyon ve değişmezlik gibi çeşitli avantajları bulunmaktadır.
Bu faktörler, herhangi bir merkezi operatöre ihtiyaç duymadan güvenli işlemleri ve yönetişim için bir altyapı sağlayarak DeFi ekosistemini güçlendirir.
Esas olarak katılımcıların, karşı tarafın bir anlaşmanın şartlarını istismar etmesini engelleyecek yapıda olduğunu bilir.
Bu sayede kendilerini daha güvende hissetmelerini sağlayarak Web3’ü güçlendirir.
Hazırsanız kriptodaki akıllı sözleşmenin avantajlarına yakından bakalım.
Tam Otomasyon
Sözleşmelerin yürütülmesini otomatikleştirerek manuel müdahale ihtiyacını azaltır. Bu sayede süreç basitleşmiş olur.
Mevcut durum, koşulları doğrulamak için gereken zamanı azaltır ve işlemleri bağımsız olarak daha verimli hale getirir.
Tam Şeffaflık
Gerçekleştirilen tüm işlemler şeffaf ve blok zinciri üzerinde izlenebilir. Bu durum güveni ve hesap verebilirliği artırır. Değişmez doğası nedeniyle, onları yöneten koşullar hiçbir zaman değiştirilemez.
Merkezi Olmama ve Güvensizlik
Akıllı sözleşmeler, merkezi olmayan uygulamalar (dApp’ler) ve blok zinciri ağları üzerinde çalışır, bu da aracılara ihtiyaç duyulmadığı anlamına gelir. Aracıları ortadan kaldırarak taraflar arasında güvene dayalı olmayan etkileşimleri teşvik eder.
Ekosistemdeki çoğu işlem genellikle birbirini tanımayan anonim taraflar arasında gerçekleşir, örneğin bir P2P borsasında veya merkezi olmayan bir borç verme platformunda. Bu nedenle, önceden tanımlanmış ve özerk anlaşmalara olan ihtiyaç oldukça değerlidir. 
Akıllı Sözleşmelerin Dezavantajları
Belirgin avantajları bulunmasına rağmen, dezavantajları da mevcuttur.
Akıllı sözleşmelerin doğası gereği karmaşık olmaları, genellikle deneyimli kullanıcıların katılabileceği anlamına gelir.
Ayrıca, bir hata yapıldığında şartlarının değiştirilmesi ve düzeltilmesi mümkün olmayabilir.
Bu nedenle, ekosistem üzerindeki olumlu ve faydalı yönlerine rağmen, özellikle yeni başlayanlar için dezavantajlar da söz konusu olabilir.
İşte bazı dezavantajlarından bahsedelim.
Yüksek Karmaşıklık
Ana dezavantajlardan birisi akıllı sözleşmelerin karmaşık doğasıdır. Yazılması ve dağıtılması teknik uzmanlık gerektirir.
Ayrıca programlama becerisine sahip olmayanlar için erişilemez olabilir. Bu yüzden yeni başlayanlar için oluşturmak oldukça zor olabilir.
Değişmezlik (Düzeltilmesi Kolay Değil)
Eğer bir akıllı sözleşme başarıyla dağıtılmışsa, bunun mümkün olduğunca doğru yapılması esastır.
Sözleşmeler değişmezdir ve kolayca değiştirilemez veya düzeltilemez. Bu durum dağıtım sonrasında hataların keşfedilmesi halinde sorun yaratır.
Hacklere ve Açıklardan Yararlanmaya Karşı Hassas
Kodlardaki güvenlik açıklarına karşı hassas olabilir. Mevcut durum mali kayıplara yol açabilecek potansiyel güvenlik ihlallerine neden olma ihtimali vardır.
Bu durum, Temmuz 2023’te bilgisayar korsanlarının Curve DeFi likidite havuzundan 24 milyon dolar değerinde kripto çalarak gerçekleştirdiği gibi vakalarda görülmüştür.
Akıllı Sözleşme Türleri
Birçok farklı türü bulunur. Her biri, blok zinciri üzerinde farklı bir kullanım senaryosu sunar.
Şimdi, bu türler üzerinden geçelim ve bunların şu anda nasıl uygulandıklarına dair bazı gerçek dünya örneklerine bakalım.
Finansal Sözleşmeler – Borç Verme ve Borç Alma
Finansal sözleşmeler, aracılara ihtiyaç duymadan borç verme ve borç alma işlemlerini kolaylaştırır.
Faiz oranı hesaplamaları, teminat yönetimi ve geri ödeme koşulları gibi borç verme sürecinin çeşitli yönlerini otomatikleştirir.
Bu tür bir akıllı sözleşme projesinin bir örneği, Ethereum ağında faaliyet gösteren merkezi olmayan bir borç verme protokolü olan Compound Finance’dir.
Compound, kullanıcıların çeşitli kripto para birimlerini ödünç alıp vermesine, faiz kazanmasına ve piyasa talebine göre ödeme yapmasına imkan tanır.
Compound’un arkasındaki ekip, DeFi ile geleneksel finans arasında bir köprü kurmayı hedefleyen yeni bir proje başlatıyor.
Tokenizasyon Sözleşmeleri – Varlıkların Blok Zincirinde Temsil Edilmesi
Tokenizasyon sözleşmeleri, fiziksel ve dijital varlıkları bir blok zinciri üzerinde token olarak temsil eder.
varlıkları tokenize ederek onları blok zinciri platformlarında alınıp satılabilir ve erişilebilir hale getirir.
Tether (USDT), ABD dolarının değerine sabitlenmiş bir stablecoin olarak, tokenizasyonun iyi bir örneğidir.
Tether tokenleri, çeşitli blok zinciri ağlarında yayımlanarak kullanıcılara fiat para biriminin dijital bir temsilini sağlar. 
Tedarik Zinciri Sözleşmeleri – Ürün Takibi
Tedarik zinciri süreci boyunca şeffaf ve izlenebilir takibi sağlayan tedarik zinciri sözleşmeleridir.
Bunlar, menşei, üretim, nakliye ve teslimat ayrıntıları gibi ürünle ilgili bilgilerin blok zinciri üzerinde kaydedilmesini sağlar.
VeChain (VET), tedarik zinciri yönetimine odaklanan ve bu alanda lider bir platformdur.
VeChain’in teknolojisi, işletmelerin ürünlerini izlemesine ve doğrulamasına, kalite kontrolü sağlamasına ve sahtecilikle mücadele etmesine olanak tanır.
Merkezi Olmayan Finans (DeFi) Sözleşmeleri
Akıllı sözleşmelerin en dikkate değer türlerinden biri, Merkezi Olmayan Finans (DeFi) merkezli olanlardır.
Geleneksel aracılar olmadan çeşitli finansal hizmetlere güç sağlar. Ayrıca, ticaret, borç verme, borç alma ve verim çiftçiliği gibi faaliyetleri de kolaylaştırırlar.
Merkezi olmayan bir borsa (DEX) olan Uniswap, DeFi sözleşmelerinin kullanımına iyi bir örnektir.
Uniswap, kullanıcıların çeşitli ERC-20 tokenlerini merkezi borsalara veya yönetime ihtiyaç duymadan doğrudan cüzdanlarından takas etmelerine olanak tanır.
Ancak, ABD Menkul Kıymetler ve Borsa Komisyonu (SEC) bu tür borsaları hedef alarak düzenlemeleri uygulamaya çalıştı.
Yönetişim Sözleşmeleri – Organizasyon Yönetimi
Son olarak, yönetişim sözleşmeleri, kurumsal karar alma süreçlerini merkezi olmayan bir şekilde yönetir.
Merkezi olmayan özerk kuruluşlar (DAO’lar) içinde oylama, teklif sunma ve protokol yükseltmelerine ilişkin kuralları belirler.
Merkezi olmayan bir borç verme platformu ve stabilcoin ihraççısı olan MakerDAO, MKR token sahiplerine sistem parametreleri ve değişiklikleri üzerinde oy kullanma imkanı tanıyan yönetişim sözleşmeleriyle çalışır.
Kodlama Olmadan Nasıl Oluşturulur
Bu kılavuzda belirtildiği üzere, bunlar genellikle kod kullanılarak oluşturulur. Ancak, alternatif yöntemler de mevcuttur.
Kodlama bilgisi olmadan oluşturmak istiyorsanız, bunu platformları ve jeneratörleri kullanarak gerçekleştirebilirsiniz.
Akıllı sözleşme platformları
Bazı platformlar, kodlama bilgisi olmadan oluşturabilmek için kullanımı kolay arayüzler sunar.
Bu platformlar, şablonlar ve sürükle-bırak çözümleri aracılığıyla kullanıcıların kolaylıkla tasarlamasına ve dağıtmasına olanak sağlar.
Örnekler arasında Ethereum için Remix IDE ve Truffle gibi araçlar yer alır.
Ek olarak, istediğiniz özelliklerini, örneğin belirteç ayrıntılarını, şartlarını ve işlevsellik gereksinimlerini ekleyebilirsiniz. Platform sizin için ilgili kodu üretir.
Sonuç
Hazırlanan kılavuzu okuduktan sonra, sözleşmelerin blok zinciri teknolojisinde devrim niteliğinde bir ilerlemeyi temsil ettiğini anlattık. Anlaşmalar ve işlemlerin otomatik olarak şeffaf bir şekilde yürütülmesini sağladığını anlamış olduk.
Geleneksel geliştirme kodlama becerileri gerektirirken, kullanıcı dostu platformlar ve araçlar oluşturma sürecini basitleştirir.
Bunlar, geliştirici olmayanların da blok zinciri ekosistemine ve DeFi dünyasına katılmasına imkan tanır.
Benimsenmesi arttıkça, Uniswap ve Tether gibi yeni platformlar geliştirilecek ve bu durum yatırımcılar için büyük fırsatlar yaratacaktır.
SSS
Basit anlamda akıllı sözleşme nedir?
Blok zinciri teknolojisi üzerinde çalışan ve kendiliğinden yürütülen bir dijital sözleşmedir. Belirli koşullar yerine getirildiğinde otomatik olarak yürütülür.
Akıllı sözleşme örneği nedir?
Bir örnek olarak, önceden belirlenmiş koşullar yerine getirildiğinde fonların otomatik olarak transfer edilmesini sağlayan dijital bir anlaşmadır.
Akıllı sözleşmenin amacı nedir?
Temel amacı, aracılara veya yönetim kurumlarına ihtiyaç duymaksızın, sözleşmeye dayalı anlaşmaların şartlarını otomatikleştirerek uygulamaktır.
Sözleşmelerin dezavantajları nelerdir?
Karmaşık olabilir ve bir kez devreye alındıktan sonra değiştirilemezler. Ayrıca, koddaki güvenlik açıkları nedeniyle saldırılara ve istismarlara karşı hassas olabilirler.
Referanslar
- Compound Finance yeni DeFi platformunu başlatıyor (Fortune)
- Kriptoya likidite getiren stabilcoinler (CNBC)
- SEC, kayıtsız DeFi borsalarını hedefliyor (Reuters)
- Saldırganlar 24 milyon dolar değerinde kripto çaldı (Yahoo Finance)
About the Author
