Bugün BRRRlayan Para Basma Makineleri Yarın Nasıl Daha Yüksek Vergilere Yol Açabilir

Steven Pressman, Colorado Eyalet Üniversitesi’nde (Colorado State University) Ekonomi Profesörüdür.

Kaynak: Adobe/Sergey Ryzhov

Fransız filozof Voltaire’nin ünlü bir sözü vardır: “Tanrı var olmasaydı onu icat etmek gerekirdi.” MMT olarak da bilinen modern para teorisi için de benzer şeyler söylenebilir çünkü bu, pandemiyi atlatmak için ekonominin tek umudu olabilir.

Avustralyalı ekonomist Bill Mitchell tarafından icat edilen ve Alexandria Ocasio-Cortez gibi demokratlar tarafından Yeşil Yeni Mutabakat (Green New Deal) gibi programları finanse etmek için popüler hale getirilen MMT, kendi para birimi olan bir ülkenin neredeyse sınırsız bir şekilde harcama yapabileceğini savunuyor. Hükümet harcamaları genellikle borçlanma ya da vergilerle finanse edilirken, MMT hükümetlerin bunu yalnızca para basmak suretiyle yapabileceğini öne sürüyor.

Şu anda MMT de dahil olmak üzere devlet borçları hakkında çeşitli ekonomik teorileri inceleyen bir kitap bölümü üzerine çalışıyorum. ABD ve diğer ülkeler koronavirüs salgını sırasında şirketlere, işçilere ve vatandaşlarına yardım etmek için benzeri görülmemiş miktarda para harcarken, bu teorinin şimdi test edildiğine inanıyorum.

Benzeri görülmemiş harcama

Dünyanın muazzam ekonomik sorunlarla karşı karşıya olduğuna yönelik çok az şüphe var.

ABD’deki durum milyonlarca işsiz ve on binlerce işletmenin iflas başvurusunda bulunmasıyla Büyük Buhran’dan bu yana hiç olmadığı kadar kötü.

ABD hükümeti hasarı azaltmak için halihazırda 3 trilyon dolar harcadı. Sonuç olarak, bu mali yıl için federal hükümet açığı, II. Dünya Savaşı’ndan bu yana hiç olmadığı kadar büyük olacaktır. Ve hükümetin, milletvekillerinin başka bir yardım tasarısını kabul ettiğini varsayarak, 3.5 trilyon dolar borca 1 trilyon dolar daha eklemesi bekleniyor.

Tüm bu harcamalar, havayolları gibi sektörlerin desteklenmesine yardımcı oluyor, küçük işletmeleri ayakta tutuyor ve işlerini veya gelirlerini kaybeden Amerikalılara destek sağlıyor. ABD, koronavirüs durgunluğunda para harcayan tek ülke değil. Çoğu gelişmiş ülke ekonomilerini desteklemek için hükümet harcamalarını ve borç seviyelerini artırıyor.

Alexandria Ocasio-Cortez, MMT’nin Yeşil Yeni Mutabakatın (Green New Deal) bedelini ödeyebileceğini savunuyor. Chip Somodevilla/Getty Images

MMT kurtarmaya

Ancak ülkelerin bu harcamaların altından kalkıp kalkamayacağına yönelik büyük bir endişe var.

Ekonomistler geleneksel olarak bugünkü yüksek harcamaların, vergilerin artırılması gerektiği anlamına geldiğini öne sürüyorlar. Ancak bu yatırımcılardan borç para alınarak ertelenebilir.

Her iki seçenek de risk barındırıyor. Daha yüksek vergiler tüketici ve işletme harcamalarına zarar verir. Ve artan borçlanma faiz oranlarının yükselmesine neden olabilir ve bu da tüketiciler ve işletmeler için maliyetleri arttırır. Her ikisi de sonunda ekonomik büyümeye zarar verecektir, bu nedenle bazıları ABD’nin koronavirüs durgunluğuna karşı savaşmak için daha fazla para harcamayı göze alamayacağını savunuyor.

MMT, bu mantığı reddediyor ve ABD gibi para ihraç eden ülkelerin üçüncü bir seçeneği olduğunu savunuyor: Para yaratmak.

MMT’nin basit bir versiyonunda Hazine Bakanlığı genellikle yaptığı gibi harcamaları finanse etmek için yatırımcılardan borç alır ancak daha sonra Federal Rezerv bu borcun önemli bir bölümünü alır, hükümetin çek hesabına fon yatırır ve bu süreçte para yaratır.

Bu, hükümetin daha sonra istediği kadar para harcamasını sağlar. Hazine ve Federal Rezerv buna MMT demeyebilir, ancak esasında budur.

Fed koronavirüs yardım harcamalarını finanse etmek için Hazinenin ihraç ettiği tahvilleri satın aldığında olan da budur. Merkez bankası, daha önce var olmayan parayı hükümetin hesabına yatırır ve bu para, hükümet parayı harcadığında insanların ve ticari şirketlerin banka hesaplarına aktarılır.

Fed yalnızca son birkaç ay içinde hükümet borcundan neredeyse 2 trilyon ABD doları veya Kongre’nin şu ana kadar harcamayı kabul ettiği miktarın yarısından fazlasını satın aldı.

Vergileri arttırmaya gerek yok. Faiz oranları konusunda endişelenme. “Yeni para” günü kurtarmaya yardımcı olur.

Peki ya enflasyon?

Bu kulağa gerçek olamayacak kadar güzel geliyorsa, doğru olabilir.

MMT ile ilgili korkulardan biri, yaratılan paranın aşırı harcamaya yol açacağı ve enflasyon yaratacağı, bu durumda da insanların tasarruflarının değerinin azalacağı ve siyasi istikrarsızlık yaratacağıdır.

Şu anda basılan ve harcanan para, COVID-19 olmasaydı işçilerin ve işletmelerin alacakları gelirin yerini alıyor. Temel ekonomi teorisi bize bunun enflasyonun yükselmesine neden olmaması gerektiğini söyler – insanların aldığı ve sonra harcadığı normal ücretlerin ve kârların üstüne para yaratılırsa olması muhtemeldir.

Japonya’nın yakın tarihi, bir ülkenin para arzını enflasyonu teşvik etmeden artırabileceği fikrine bir miktar destek sağlıyor. Hükümet 1990’lardan beri bunu yapmaya çalışıyor ancak Japonya’daki enflasyon çok düşük ve son on yılda yılda ortalama yüzde ellinin altında kaldı. Aynı şekilde, Büyük Buhran sırasında müthiş derecede para basılması, 1920’lerin başında Almanya’da olduğu halde ABD’de daha yüksek enflasyona neden olmadı.

Bu olasılığı kabul eden MMT savunucuları, enflasyonun artması halinde bu artışın vergi artışları, daha az hükümet harcaması veya başka yollarla kontrol edilebileceğini iddia ediyor.

Halk sağlığı yetkililerinin inandığı gibi, sonbaharda ikinci bir koronavirüs dalgası görülürse, ABD hükümetinin trilyonlarca daha fazla harcama yapması gerekeceğinden endişe ediyorum. MMT bize sonsuza kadar veya enflasyon yükselene kadar para yaratmaya devam edebileceğimizi söylüyor.

Ancak geçmiş, gelecekteki başarının garantisi değildir. Enflasyon salgın sırasında yükselmeye başlarsa, ABD’nin ne harcamaları kısmasının ne de vergileri artırmasının imkanlar dahilinde olmadığı bir zamanda MMT’nin pratik bir çözüm olmadığını görebiliriz.

[Bilim, sağlık ve teknolojideki yeni gelişmeleri haftalık olarak takip edin. The Conversation’ın bilim haber bültenine abone olun..]

Gelecekteki politik irade testi

Mevcut salgın sona erdiğinde ve ABD ekonomisi normale dönmeye başladığında son bir MMT testi gelecek.

Bu noktada ABD ekonomisinde normal, büyüyen bir ekonomiyi desteklemek için gerekenden çok daha fazla miktarda para dolaşımı olacaktır. İnsanlardan ve şirketlerden vergiler veya daha yüksek faiz oranları yoluyla “boşaltılmadıysa”, enflasyon büyüyen bir risk haline gelir.

Yarının siyasetçileri vergileri artırma isteğinde bulunacak mı? Fed ekonomiye olan desteğini azaltabilecek ve faiz oranlarını yükseltebilecek mi? Ekonomi sağlıklı olsa bile, bu kararlar ne kadar gerekli olursa olsun acı verici olacaktır.

Ama buna daha zaman var. Şimdilik hükümetlerin pragmatik olması gerektiğine inanıyorum. Ailelerin evde kalabilmesi, kirayı ödeyebilmesi ve sofraya yemek koyabilmesi için para yaratarak finanse edilen daha fazla harcama çok iyi bir değiş tokuş gibi görünüyor.

Tanrı gibi, MMT de bize içinde bulunduğumuz zor zamanları dua ederek değil, gerekli olduğu kadar harcamaya teşvik eden bir ekonomi politikasıyla atlatabileceğimiz umudunu veriyor.

Bu makale The Conversation‘dan İçerik Lisansı altında yeniden yayınlanmıştır. Orijinal makaleyi buradan okuyabilirsiniz.

___

Daha fazlası için: 
Bitcoin Topluluğu Soruyor: ‘1971’de Ne Oldu?’ Yanıt 2020’leri Şekillendirebilir
Bitcoin’e Karşı Modern Para Teorisi
Koronavirüs Toparlanması – İhtiyacımız Olan Yeni İktisadi Düşünce